İqtisadçı ekspert Vuqar Bayramov öz feysbuk səhifəsində dünya bazarında neftlə bağlı yaranmış vəziyyətə münasibətini bildirib.

Neftin dünya bazar qiymətinin necə dəyişəcəyi qlobal gündəmi zəbt etməkdədir. Qlobal tələb-təklif ilə bağlı statistika tarazlıqdan xəbər versə də bazarda dayanıqlılığın formalaşdığından danışmaq hələlik tezdir. Neftə olan gündəlik tələb bu ilin üçüncü rübündə 96,99 milyon barelə çatıb. Bu rəqəm ikinci rübdə 95,62, birinci rübdə isə 95,36 milyon barel olub. Göründüyü kimi, neftə olan qlobal tələb artmaqdadır. Beynəlxalq Enerji Akademiyası dördüncü rüb üçün 97.03 milyon barel gündəlik tələb proqnozlaşdırır. Bu son illərin ən yüksək tələb proqnozudur.

Dünya bazarında neft təklifi isə azalmaqdadır. Belə ki, 2015-ci ilin sonuncu rübündə bazara gündəlik 97.37 milyon barel neft çıxaran enerji ölkələri ixracı bu ilin birinci rübündə 96.61, ikinci rübdə isə 95.93 milyon barelədək azalıblar. Əgər 2016-cı ilin birinci yarım ilinin nəticələrini müqayisə etsək o zaman tələb və təklif təxminən bərabərləşib. Əslində, neft dünya bazar qiymətindəki mövsümi stabillik də məhz bazardakı mövcud tarazlıq ilə bağlıdır.

OPEK-in gələn ayın sonuna nəzərdə tutulan toplantısı qiymətlərə təsir göstərəcəkmi? Əvvəla, qiymətin yaxın zamanlarda kəskin artacağına inanmaq və ya proqnozlaşdırmaq sadəlövhlük olardı. Hələlik, dünya bazarında neftin qiymətini kəskin artıra biləcək iqtisadi faktorlar yoxdur. İkincisi, nə OPEK daxilində, nə də bu qurumdan kənarda neftin hasilatının azaldılması ilə bağlı konsensus yoxdur. Qlobal istehsalın təxminən 40 faizini təmin edən OPEK ən yaxşı halda hasilatı gündəlik 33 milyon barel səviyyəsində dondura bilər ki, bu da hasilatın azaldılması deyil, məhdudlaşdırılmasıdır. Deməli, ən yaxşı halda gündəlik hasilatda 500 min- 1 milyon barel azalma demək olacaq. Üçüncüsü, OPEK-də ikinci ən böyük istehsala malik ola İraq da daxil olmaqla bazarda bir sıra digər oyunçular hasilatı azaltmaqla neft gəlirlərini minimumlaşdırmaq niyyətində deyillər. Gündəlik 4.8 milyon barel hasilata malik olan İraq istehsalı azaltmayacağını rəsmi bəyan edib. Bu arada, neftin qiymətindəki son azalmalarının əsas səbəbi də bu bəyanatdır. İraq əsas dövlət gəlirini azaldacaq addımlar atmaqda maraqlı deyil. Əksinə, İraqda İŞİD-ə qarşı mübarizə güclənərsə rəsmi Bağdad dünya bazarına daha çox neft göndərə biləcək. İran sanksiyalardan əvvəlki gündəlik 4 milyon barel hasilat səviyyəsinə qayıtmaqda israrlıdır. Bu isə cənub qonşumuzun gündəlik hasilatı daha 500 min barel artıracağı anlamına gəlir. Deməli, yüksək qiymətlərə ümid etməyən bir sıra OPEK ölkələri hasilatı azaltmaqla mövcud gəlirlik səviyyələrini aşağı salmaqda maraqlı deyillər. Nəhayət, OPEK-in ən çox ehtiyatlandığı şist neft (shale oil) faktoru gündəmdədir. Neftin barelinin 60 dollara çatması şist neft hasilatını daha da rentabelli edə bilər ki, bu halda ABŞ və Kanada yenidən bazara daha çox «qara qızıl» göndərəcəklər. Bu isə qiymətlərin daha kəskin azalmasına səbəb ola bilər.

Əslində, bir barel nefti 5 dollara hasil edilib 50 dollara satan OPEK ölkələri mövcud qiymətdən razı olmalıdırlar. Çünki, dünya bazarında xərcindən 10 dəfə baha qiymətə satılan əmtəələrin sayı heç də çox deyil. Bütövlükdə, orta hesabla xərci 20 dollara olan və bundan 2.5 dəfə baha qiymətə nefti satan digər enerji dövlətlərini də mövcud qiymət praktik olaraq razı salmalıdır. Sadəcə, əksər neft ölkələrinin iqtisadiyyatları yüksək neft qiymətlərinə, yumşaq desək, öyrəşdikləri üçün mövcud qiymətlər onların üçün cəlbedici və sərfəli görünmür. Gələn ay OPEK-in hansı qərar qəbul etməsindən asılı olmayaraq, enerji ölkələrinin neft gəlirlərinə baxış strategiyasının dəyişdirilməsi vacibdir. Artıq sözün real mənasında post-neft dövrü başlayır. Post-neft isə neftdən sonrakı dövr deməkdir.”